يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ يَأْکُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحيمٌ12
ترجمه ها:
» آیت الله مشکینی ای کسانی که ایمان آورده اید ، از گمان ها جدّا بپرهیزید ، زیرا که ( پیروی ) برخی از گمان ها ( گمان بدی که مخالف واقع باشد ) گناه است و ( چون معلوم نیست پس باید از همه پرهیز نمود و از عیوب و اسرار دیگران ) تجسس و کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت ننمایید ، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟
» آیت الله مکارم شیرازی ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، چرا که بعضی از گمانها گناه است و هرگز ( در کار دیگران ) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند ، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! ( به یقین ) همه شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است!
» آیت‌الله موسوی همدانی (ترجمه‌المیزان) ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، چرا که بعضی از گمانها گناه است و هرگز ( در کار دیگران ) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند ، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! ( به یقین ) همه شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است!
» استاد الهی قمشه‌ای ای اهل ایمان ، از بسیار پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظنّ و پندارها معصیت است و نیز هرگز ( از حال درونی هم ) تجسس مکنید و غیبت یکدیگر روا مدارید ، هیچ یک از شما آیا دوست می دارد که گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته کراهت و نفرت از آن دارید ( پس بدانید که مثل غیبت مؤمن به حقیقت همین است ) و از خدا پروا کنید ، که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
» استاد مهدی فولادوند ای کسانی که ایمان آورده اید ، از بسیاری از گمانها بپرهیزید که پاره ای از گمانها گناه است ، و جاسوسی مکنید ، و بعضی از شما غیبت بعضی نکند آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [ پس ] از خدا بترسید ، که خدا توبه پذیر مهربان است.
» جناب آقای صفوی (بر اساس المیزان) ای کسانی که ایمان آورده اید ، از گمان های بد درباره دیگران ـ که بسیار هم هست ـ بپرهیزید و به آنها ترتیب اثر ندهید ، چرا که پاره ای از گمان ها گناه است ، و درصدد کشف عیوب مردم برنیایید ، و یکدیگر را غیبت نکنید که غیبت مؤمن بسان این است که کسی گوشت مرده برادر خود را بخورد; آیا یکی از شما دوست دارد گوشت برادرش را که مرده است بخورد ؟ شما قطعاً از این کار کراهت دارید; پس غیبت را نیز ناخوشایند بدانید و از خدا بترسید و به درگاه او از این گناهان توبه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است .
» حجت الاسلام انصاریان ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [ در حقّ مردم ] بپرهیزید زیرا برخی از گمان ها گناه است ، و [ در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند ] تفحص و پی جویی نکنید ، و از یکدیگر غیبت ننمایید ، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [ از این کار ] نفرت دارید ، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
● عليرضا يعقوبي سورکي اى کسانى که ایمان آورده اید، از گمان هاى بد درباره دیگران ـ که بسیار هم هست ـ بپرهیزید و به آنها ترتیب اثر ندهید، چرا که پاره اى از گمان ها گناه است، و درصدد کشف عیوب مردم برنیایید، و یکدیگر را غیبت نکنید که غیبت مؤمن بسان این است که کسى گوشت مرده برادر خود را بخورد; آیا یکى از شما دوست دارد گوشت برادرش را که مرده است بخورد ؟ شما قطعاً از این کار کراهت دارید; پس غیبت را نیز ناخوشایند بدانید و از خدا بترسید و به درگاه او از این گناهان توبه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است
● مرضيه علمدار .ب - تفسیر نور استاد خرمدل ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، که برخی از گمانها گناه است ، و جاسوسی و پرده‌دری نکنید ، و یکی از دیگری غیبت ننماید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ به یقین همه شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید ( و از آن بیزارید ، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید و ) از خدا پروا کنید ، بی‌گمان خداوند بس توبه‌پذیر و مهربان است .
تفسیر ها:
» تفسیر المیزان - خلاصه (یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیرا من االظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا ولا یغتب بعضکم بعضا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه واتقوا الله ان الله تواب رحیم ): (ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمانهادوری کنید، همانا بعضی از گمانها گناه است و از عیوب مردم تجسس نکنید و پشت سریکدیگر غیبت ننمائید، آیا یکی از شما هست که دوست بدارد، گوشت برادر مرده خودرا بخورد؟ قطعا از این کار کراهت دارید و از خدا پروا کنید همانا خداوند توبه پذیرمهربان است )مراد از گمانی که در این آیه نهی شده گمان بد و سوءظن است وگرنه در مورد گمان خوب سفارش شده است همچنانکه می فرماید (لولا اذ سمعتموه ظن المؤمنون والمؤمنات بانفسهم خیرا(47) چرا مؤمنان وقتی تهمتها را می شنوند به یکدیگر حسن ظن نمی ورزند؟)و مراد از اجتناب از سوءظن اجتناب از پذیرفتن و تلقی آنست (چون خود گمان وظن نوعی ادراک نفسانی است که انسان نمی تواند مانع آن شود) به همین دلیل هم فرمودبعضی از گمانها گناه است ، یعنی سوءظنی که انسان به آن ترتیب اثر دهد و به شخص مظنون تهمت زده یا توهین کند، گناه محسوب می شود.و اینکه فرمود (کثیرا من الظن ) برای اشاره به این است که گناه ظن سوء فی نفسه زیاداست و شاید هم می خواسته بفهماند که از بسیاری از مظنه ها اجتناب کنید، چه آنهایی که می دانید گناه است و چه آنهایی که نمی دانید، تا نتیجتا یقین بیابید که از ظن گناه و سوءاجتناب کرده اید. در ادامه اهل ایمان را از تجسس و تفحص در امور پنهانی مردم بازمی دارد، یعنی می خواهد بفرماید، ای اهل ایمان عیوب مسلمانان را پی جویی وتفحص نکنید و اموری را که صاحبش مایل است مخفی بماند، فاش نسازید.سپس مردم را از غیبت یکدیگر نهی می کند، و غیبت یعنی اینکه در غیاب شخصی چیزی بگوییم که وجدان ما، ما را از آن نهی می کند و یا چیزی بگوییم که اگر آن فرد،آن را بشنود ناراحت می شود و علت نهی از غیبت آنست که اگر جو غیبت در جامعه حاکم شود، امنیت ارتباطات زایل می شود و عمل غیبت مانند خوره ایست که در بدن جامعه راه می یابد و اعضای آن را یکی پس از دیگری فاسد می سازد تا جائی که به کلی رشته حیات آن قطع شود و غیبت ابطال هویت و شخصیت اجتماعی افرادیست که خودشان حضور ندارند و نمی توانند از خود دفاع کنند و اینکه غیبت را به خوردن گوشت برادر مرده فرد تشبیه نموده به جهت آنست که اولا شخص غیبت شونده برادردینی فرد غیبت کننده است و چون بی خبر است و نمی تواند از خود دفاع کند، مانندشخص مرده است . و در عین حال اگر ما عیب کسی را در حضور او بگوئیم می تواندخودش اتهام را از خود برطرف کند همانطور که اگر بدن شخص زنده ای آسیبی ببیندمی تواند آن را ترمیم کند، اما شخصی که حضور ندارد و ما عیب او را بگوییم ، مانند این است که به اعضای بدن مرده ای آسیب بزنیم و بدیهی است که بدن مرده قادر به ترمیم وجبران آن آسیب نیست .و این مثالی که قرآن می زند امری ثابت و محقق است چون هرگز هیچ کس راضی نمی شود که گوشت برادر مرده اش را بخورد و کراهت از این امر، مسأله ای محقق وقطعی است به همین صورت غیبت سایر مؤمنان نیز باید مورد نفرت و کراهت انسان باشد.و در مقام تأکید نهی می فرماید: از خدا بترسید و پروا داشته باشید از اینکه مرتکب سوءظن و غیبت و سایر گناهان شوید و در عین حال اگر تاکنون مرتکب این اعمال شده اید، اکنون توبه کنید و دست بردارید، چون خدا بسیار توبه پذیر(48) است و نسبت به بندگان تائبش لطف و مهربانی دارد و آنها را می بخشد.
برگزیده تفسیر نمونه شأن نزول:
مفسران نقل کردهاند: جمله «وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً» در باره دو نفر از اصحاب رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله است که رفیقشان «سلمان» را غیبت کردند، زیرا او را خدمت پیامبر فرستاده بودند تا غذائى براى آنها بیاورد، پیامبر سلمان را سراغ «اسامة بن زید» که مسؤول «بیت المال» بود فرستاد.
«اسامه» گفت: الآن چیزى ندارم، آن دو نفر از «اسامه» غیبت کردند و گفتند:
او بخل ورزیده و در باره «سلمان» گفتند: اگر او را به سراغ چاه سمیحه (که چاه پر آبى بود) بفرستیم آب آن فروکش خواهد کرد! سپس خودشان به راه افتادند تا نزد «اسامه» بیایند، و در باره موضوع کار خود تجسس کنند.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: من آثار خوردن گوشت را در دهان شما مىبینم.
عرض کردند: اى رسول خدا ما امروز مطلقا گوشت نخوردهایم! فرمود: آرى گوشت «سلمان» و «اسامه» را مىخوردید.
آیه نازل شد و مسلمانان را از غیبت نهى کرد.
تفسیر:
در این آیه نیز در زمینه مسائل اخلاقى اجتماعى سه حکم اسلامى به ترتیب: اجتناب از گمان بد، تجسس و غیبت، بیان شده است.
نخست مىفرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است»! (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ).
منظور از این نهى، نهى از ترتیب آثار است. یعنى هر گاه گمان بدى نسبت به مسلمانى در ذهن شما پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنایى به آن نکنید، طرز رفتار خود را دگرگون نسازید و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهید.
لذا در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مىتوانى محمل نیکى براى آن بیابى! سپس در دستور بعد مسأله «نهى از تجسس» را مطرح کرده، مىفرماید:
«و (هرگز در کار دیگران) تجسس نکنید» (وَ لا تَجَسَّسُوا).
و بالاخره در سومین و آخرین دستور- که در حقیقت معلول و نتیجه دو برنامه قبل است- مىفرماید: «و هیچ یکى از شما دیگرى را غیبت نکند» (وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً).
و به این ترتیب گمان بد سر چشمه تجسس، و تجسس موجب افشاى عیوب و اسرار پنهانى، و آگاهى بر این امور سبب غیبت مىشود که اسلام از معلول و علت همگى نهى کرده است.
سپس براى این که قبح و زشتى این عمل را کاملا مجسم کند آن را در ضمن یک مثال گویا ریخته، مىگوید: «آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد»؟! (أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً).
به یقین «همه شما از این امر کراهت دارید» (فَکَرِهْتُمُوهُ).
آرى آبروى برادر مسلمان همچون گوشت تن اوست، و ریختن این آبرو به وسیله غیبت و افشاى اسرار پنهانى همچون خوردن گوشت تن اوست، و تعبیر به «میتا» به خاطر آن است که «غیبت» در غیاب افراد صورت مىگیرد، که همچون مردگان قادر بر دفاع از خویشتن نیستند.
و این ناجوانمردانهترین ستمى است که ممکن است انسان در باره برادر خود روا دارد.
و از آنجا که ممکن است افرادى آلوده به بعضى از این گناهان سه گانه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران برآیند در پایان آیه راه را به روى آنها گشوده، مىفرماید: «و تقواى الهى، پیشه کنید (و از خدا بترسید) که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ).
نخست باید روح تقوا و خدا ترسى زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهى شامل حال انسان شود.
نکته ها:
● غیبت و خوردن گوشت فرد مرده - محمدامين احمدي فقيه بسم الله الرحمن الرحیم
دلائل متعدّدى براى این تشبیه قرآن بیان شده است:
1- مُرده، روح ندارد تا از خود دفاع کند و شخصى هم که مورد غیبت قرار مى گیرد، حضور ندارد تا از خود دفاع کند. 2- غیبت، ریختن آبرو است و آبرو که رفت، قابل جبران نیست.
همان گونه که گوشت مرده، اگر کنده شود، قابل جبران نیست. اگر مالى گم شود، قابل جبران است امّا آبرو که رفت، دیگر جبرانش شبیه محال است و تفاوتى هم نم ىکند که به قصد جدّى باشد یا از روى شوخى و مزاح، زیرا در هر دو صورت، آبروى طرف مى ریزد. 3- گوشت به تدریج رشد م ىکند ولى یکباره خورده مى شود، آبرو هم به تدریج پیدا مى شود ولى غیبت کننده یک مرتبه آن را مى ریزد. انسان سالها زحمت کشیده تا وجهه و آبرویى کسب کرده است و شما با غیبت کردن، نتیجه زحمات او را نابود مى کنید.
● مذمت غیبت - عبد بائس در قرآن نسبت به حسن ظن سفارش شده است ، ولى از گمان بد نسبت به مسلمین نهى گردیده است . مثلاً در سوره نور مى خوانیم : (لولا اِذ سَمِعتُموه ظَنّ المؤ منونَ و المؤ منات باَنفسِهم خَیراً) چرا درباره بعضى شنیده ها حسن ظن ندارید؟
همان گونه که در آیه نهم این سوره براى امنیّت و حفظ جان مردم ، همه مسلمانان را مسئول مبارزه با یاغى دانست ، این آیه نیز براى امنیّت و حفظ آبروى مردم سوءظن ، تجسّس و غیبت را حرام کرده است .
امروز تمام حقوق دانان جهان از حقوق بشر حرف مى زنند، ولى اسلام به هزاران مسئله توجّه دارد که حقوقدانان از آن غافلند. چنانکه غیبت را ضربه به حقوق بشرى مى داند.
هیچ گناهى مثل غیبت به درّندگى بى رحمانه تشبیه نشده است . آرى ، گرگ نیز نسبت به گرگ این کار را نمى کند!
و لیس الذِّئبُ یاکل لَحمَ ذِئب و یَاءکلُ بَعضُنا بَعضا عَیانا سؤ ال : چرا به خاطر یک لحظه غیبت کردن ، عبادات چند ساله انسان محو مى شود؟ آیا این نوع کیفر عادلانه است ؟
پاسخ : همان گونه که غیبت کننده در یک لحظه با غیبت آبروئى که سال ها بدست آمده را مى ریزد، خداوند هم عباداتى که او سال ها بدست آورده را از بین مى برد.
بنابراین محو عبادات چند ساله ، یک کیفر عادلانه و به اصطلاح مقابله به مثل است .
پیامها:
● پیام قرانی - مهدي اسدي غیبت کردن با تقوای الهی که در وجود هر انسانی می باشد سازگاری ندارد و در واقع غیبت کردن نوعی از بین بردن آبروی انسان میباشد.چون در این آیه مرده از خود نمیتواند دفاع کند شخصی هم که مورد غیبت می باشد قدرت دفاع کردن از خود را ندارد چون که حاضر نیست.
● قطعا بعضی از گمانها گناه است - مسعود ورزيده
إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ (الحجرات/١٢)
قطعا بعضی از گمانها گناه است
در این آیه نخست مى فرماید: ((اى کسانى که ایمان آورده اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است ))! (یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم ).
منظور از ((کثیرا من الظن )) گمانهاى بد است که نسبت به گمانهاى
خوب در میان مردم بیشتر است لذا از آن تعبیر به کثیر شده و گرنه ((حسن ظن و گمان خیر)) نه تنها ممنوع نیست بلکه مستحسن است ، چنانکه قرآن مجید در آیه 12 سوره نور مى فرماید: لو لا اذ سمعتموه ظن المؤ منون و المؤ منات بانفسهم خیرا: ((چرا هنگامى که آن نسبت ناروا را شنیدید مردان و زنان باایمان نسبت به خود (و کسى که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند))؟!
قابل توجه اینکه : نهى از ((کثیرى )) از گمانها شده ، ولى در مقام تعلیل مى گوید زیرا ((بعضى )) از گمانها گناه است این تفاوت تعبیر ممکن است از این جهت باشد که گمانهاى بد بعضى مطابق واقع است ، و بعضى مخالف واقع ، آنکه مخالف واقع است مسلما گناه است ، و لذا تعبیر به ((ان بعض الظن اثم )) شده است ، بنابراین وجود همین گناه کافى است که از همه بپرهیزد.
در اینجا این سؤ ال مطرح مى شود که گمان بد و خوب غالبا اختیارى نیست ، یعنى بر اثر یک سلسله مقدمات که از اختیار انسان بیرون است در ذهن منعکس مى شود، بنابراین چگونه مى شود از آن نهى کرد؟!
1-منظور از این نهى ، نهى از ترتیب آثار است ، یعنى هر گاه گمان بدى نسبت به مسلمانى در ذهن شما پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنائى به آن نکنید، طرز رفتار خود را دگرگون نسازید، و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهید، بنابراین آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد مى باشد.
لذا در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله ) مى خوانیم : ثلاث فى المؤ من لا یستحسن ، و له منهن مخرج ، فمخرجه من سوءالظن ان لا یحققه : ((سه چیز است که وجود آن در مؤ من پسندیده نیست ، و راه فرار دارد، از جمله سوءظن است که راه فرارش این است که به آن جامه عمل نپوشاند)).
2-انسان مى تواند با تفکر روى مسائل مختلفى ، گمان بد را در بسیارى از موارد از خود دور سازد، به این ترتیب که در راههاى حمل بر صحت بیندیشد و احتمالات صحیحى را که در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد و تدریجا بر گمان بد غلبه کند.
بنابراین گمان بد چیزى نیست که همیشه از اختیار آدمى بیرون باشد.
لذا در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن ، تا دلیلى برخلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مى توانى محمل نیکى براى آن بیابى ، قال اءمیرالمؤ منین (علیه السلام ): ضع امر اخیک على احسنه حتى یاتیک ما یقلبک منه . و لا تظنن بکلمة خرجت من اخیک سوء و انت تجدلها فى الخیر محملا.
به هر حال این دستور اسلامى یکى از جامعترین و حساب شده ترین دستورها در زمینه روابط اجتماعى انسانها است ، که مساءله امنیت را به طور کامل در جامعه تضمین مى کند. که شرح آن در بحث نکات خواهد آمد.
سپس در دستور بعد مساءله ((نهى از تجسس )) را مطرح کرده ، مى فرماید: ((و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید)) (و لا تجسسوا).
((تجسس )) و ((تحسس )) هر دو به معنى جستجوگرى است ولى اولى معمولا در امور نامطلوب مى آید، و دومى غالبا در امر خیر، چنانکه یعقوب به فرزندانش دستور مى دهد: یا بنى اذهبوا فتحسسوا من یوسف و اخیه : ((اى فرزندان من ! بروید و از (گمشده من ) یوسف و برادرش جستجو کنید)) (یوسف - 87).
در حقیقت گمان بد عاملى است براى جستجوگرى ، و جستجوگرى عاملى است براى کشف اسرار و رازهاى نهانى مردم ، و اسلام هرگز اجازه نمى دهد که رازهاى خصوصى آنها فاش شود.
و به تعبیر دیگر اسلام مى خواهد مردم در زندگى خصوصى خود از هر نظر در امنیت باشند. بدیهى است اگر اجازه داده شود هر کس به جستجوگرى درباره دیگران برخیزد حیثیت و آبروى مردم بر باد مى رود، و جهنمى به وجود مى آید که همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود.
البته این دستور منافاتى با وجود دستگاههاى اطلاعاتى در حکومت اسلامى براى مبارزه با توطئه ها نخواهد داشت ولى این بدان معنى نیست که این دستگاهها حق دارند در زندگى خصوصى مردم جستجوگرى کنند چنانکه به خواست خدا شرح داده خواهد شد.
و بالاخره در سومین و آخرین دستور که در حقیقت معلول و نتیجه دو برنامه قبل است مى فرماید: ((هیچکدام از شما دیگرى را غیبت نکند)) (و لا یغتب بعضکم بعضا).
و به این ترتیب گمان بد سرچشمه تجسس ، و تجسس موجب افشاى عیوب و اسرار پنهانى ، و آگاهى بر این امور سبب غیبت مى شود که اسلام از معلول و علت همگى نهى کرده است .
سپس براى اینکه قبح و زشتى این عمل را کاملا مجسم کند آن را در ضمن یک مثال گویا ریخته ، مى گوید: ((آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد))؟! (ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا).
((به یقین همه شما از این امر کراهت دارید)) (فکرهتموه ).
آرى آبروى برادر مسلمان همچون گوشت تن او است ، و ریختن این آبرو به وسیله غیبت و افشاى اسرار پنهانى همچون خوردن گوشت تن او است ،
و تعبیر به ((مرده )) به خاطر آن است که ((غیبت )) در غیاب افراد صورت مى گیرد، که همچون مردگان قادر بر دفاع از خویشتن نیستند.
و این ناجوانمردانه ترین ستمى است که ممکن است انسان درباره برادر خود روا دارد.
آرى این تشبیه بیانگر زشتى فوق العاده غیبت و گناه عظیم آن است
در روایات اسلامى - چنانکه خواهد آمد - نیز اهمیت فوق العاده اى به مساءله ((غیبت )) داده شده است ، و کمتر گناهى است که مجازات آن از نظر اسلام تا این حد سنگین باشد.
و از آنجا که ممکن است افرادى آلوده به بعضى از این گناهان سه گانه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران بر آیند در پایان آیه راه را به روى آنها گشوده ، مى فرماید: ((تقواى الهى ، پیشه کنید و از خدا بترسید که خداوند توبه پذیر و مهربان است )) (و اتقوا الله ان الله تواب رحیم ).
نخست باید روح تقوا و خداترسى زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهى شامل حال آنها شود.
● پیام هایی از آیه 12 سوره حجرات - عبد بائس 1 ایمان همراه با تعهّد است و هر کس ایمان دارد باید از یک سرى اعمال دورى نماید. (یا ایّها الّذین آمنوا اجتنبوا...) (ایمان ، با سوءظن ، تجسّس از کار مردم و غیبت از آنان سازگار نیست )
2 براى دورى از گناهان حتمى باید از گناهان احتمالى اجتناب کنیم . (چون بسیارى از گمان ها گناه است ، باید از همه گمان هاى بد، دورى کنیم ) (اجتنبوا... انّ بعض الظن اثم )
3 اصل بر اعتماد، سلامتى ، کرامت و برائت انسان است . (انّ بعض الظن اثم )
4 مردم در جامعه اسلامى باید هم در فکر مورد سوءظنِ کسى قرار نگیرند و هم کسى کارشان را تجسس نکند و هم در مجالس آبرویشان ریخته نشود. (بعض الظن اثم ... لاتجسسوا و لایغتب ...)
5 براى نهى از غیبت باید زمینه هاى غیبت را مسدود کرد. (راه ورود به غیبت ، اوّل سوء ظن ، بعد پیگیرى و تجسّس و پس از کشف عیب ، غیبت شروع مى شود، لذا قرآن به همان ترتیب نهى کرده است ) (اجتنبوا کثیرا من الظن ... لاتجسسوا ولا یغتب )
6 گناه گرچه در ظاهر شیرین است ، ولى در دید باطنى و ملکوتى خباثت و تنفّرآور است . (یاءکل لحم اخیه میتاً) (باطن غیبت ، خوردن گوشت مرده است و درباره هیچ گناهى این نوع تعبیر بکار نرفته است )
7 در نهى از منکر از تعبیرات عاطفى استفاده کنیم . (لایغتب ... اءیحبّ احدکم ان یاءکل لحم اخیه )
8 یکى از وسائل آموزش و تربیت ، استفاده از مثال و تمثیل است . (اءیحبّ احدکم ...)
9 تعجّب از کسانى است که دیگران را غیبت مى کنند و یا بدان گوش مى سپارند. (اءیحبّ احدکم ...)
10 غیبت حرام است ، از هر سنّ ونژاد ومقامى که باشد. (((احدکم )) شامل کوچک و بزرگ ، مشهور و گمنام ، عالم و جاهل ، زن و مرد و... مى شود)
11 مردم باایمان برادر وهمخون یکدیگرند. (لحم اخیه )
12 آبروى انسان مثل گوشت بدن او وسیله قوام اوست . (لحم اخیه ...)
13 کافر غیبت ندارد. (چون کافر، برادر مسلمان نیست ) (لحم اخیه )
14 همان گونه که مرده قدرت دفاع از خود را ندارد، شخصى که مورد غیبت است نیز چون حاضر نیست ، قدرت دفاع از خود را ندارد. (میتاً)
15 اگر از بدن زنده قطعه اى جدا شود، امکان پر شدن جاى آن هست ، ولى اگر از مرده اى چیزى کنده شود، جاى آن همچنان خالى مى ماند. آرى ، غیبت ، آبروى مردم را بردن است و آبرو که رفت دیگر جبران نمى شود. (لحم اخیه میتاً)
16 غیبت کردن ، درّندگى است . (یاءکل لحم اخیه میتاً)
17 غیبت کردن ، با تقوى سازگارى ندارد. (لایغتب ... واتّقوا اللّه )
18 در اسلام بن بست وجود ندارد، با توبه مى توان گناه گذشته را جبران کرد. (لایغتب ... ان اللّه توّاب رحیم )
19 عذرپذیرى خدا همراه بارحمت است . (توّاب رحیم )
● گمان بد ممنوع - مرضيه علمدار .ب در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مىتوانى محمل نیکى براى آن بیابى
اعراب:
● مرضيه علمدار .ب - تفسیر نور استاد خرمدل « فَکَرِهْتُمُوهُ » : جواب شرط ( إِنْ ) شرطیه است که هم خودش و هم ( قَدْ ) و هم فعل آن محذوف است . تقدیر چنین است : إِنْ عَرَضَ ذلِکَ فَقَدْ کَرِهْتُمُوهُ
ترجمه ها:
» آیت الله مشکینی ای کسانی که ایمان آورده اید ، از گمان ها جدّا بپرهیزید ، زیرا که ( پیروی ) برخی از گمان ها ( گمان بدی که مخالف واقع باشد ) گناه است و ( چون معلوم نیست پس باید از همه پرهیز نمود و از عیوب و اسرار دیگران ) تجسس و کاوش نکنید و از یکدیگر غیبت ننمایید ، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟
» آیت الله مکارم شیرازی ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، چرا که بعضی از گمانها گناه است و هرگز ( در کار دیگران ) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند ، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! ( به یقین ) همه شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است!
» آیت‌الله موسوی همدانی (ترجمه‌المیزان) ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، چرا که بعضی از گمانها گناه است و هرگز ( در کار دیگران ) تجسّس نکنید و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند ، آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! ( به یقین ) همه شما از این امر کراهت دارید تقوای الهی پیشه کنید که خداوند توبه پذیر و مهربان است!
» استاد الهی قمشه‌ای ای اهل ایمان ، از بسیار پندارها در حق یکدیگر اجتناب کنید که برخی ظنّ و پندارها معصیت است و نیز هرگز ( از حال درونی هم ) تجسس مکنید و غیبت یکدیگر روا مدارید ، هیچ یک از شما آیا دوست می دارد که گوشت برادر مرده خود را خورد؟ البته کراهت و نفرت از آن دارید ( پس بدانید که مثل غیبت مؤمن به حقیقت همین است ) و از خدا پروا کنید ، که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
» استاد مهدی فولادوند ای کسانی که ایمان آورده اید ، از بسیاری از گمانها بپرهیزید که پاره ای از گمانها گناه است ، و جاسوسی مکنید ، و بعضی از شما غیبت بعضی نکند آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ از آن کراهت دارید. [ پس ] از خدا بترسید ، که خدا توبه پذیر مهربان است.
» جناب آقای صفوی (بر اساس المیزان) ای کسانی که ایمان آورده اید ، از گمان های بد درباره دیگران ـ که بسیار هم هست ـ بپرهیزید و به آنها ترتیب اثر ندهید ، چرا که پاره ای از گمان ها گناه است ، و درصدد کشف عیوب مردم برنیایید ، و یکدیگر را غیبت نکنید که غیبت مؤمن بسان این است که کسی گوشت مرده برادر خود را بخورد; آیا یکی از شما دوست دارد گوشت برادرش را که مرده است بخورد ؟ شما قطعاً از این کار کراهت دارید; پس غیبت را نیز ناخوشایند بدانید و از خدا بترسید و به درگاه او از این گناهان توبه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است .
» حجت الاسلام انصاریان ای اهل ایمان! از بسیاری از گمان ها [ در حقّ مردم ] بپرهیزید زیرا برخی از گمان ها گناه است ، و [ در اموری که مردم پنهان ماندنش را خواهانند ] تفحص و پی جویی نکنید ، و از یکدیگر غیبت ننمایید ، آیا یکی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده اش را بخورد؟ بی تردید [ از این کار ] نفرت دارید ، و از خدا پروا کنید که خدا بسیار توبه پذیر و مهربان است.
● عليرضا يعقوبي سورکي اى کسانى که ایمان آورده اید، از گمان هاى بد درباره دیگران ـ که بسیار هم هست ـ بپرهیزید و به آنها ترتیب اثر ندهید، چرا که پاره اى از گمان ها گناه است، و درصدد کشف عیوب مردم برنیایید، و یکدیگر را غیبت نکنید که غیبت مؤمن بسان این است که کسى گوشت مرده برادر خود را بخورد; آیا یکى از شما دوست دارد گوشت برادرش را که مرده است بخورد ؟ شما قطعاً از این کار کراهت دارید; پس غیبت را نیز ناخوشایند بدانید و از خدا بترسید و به درگاه او از این گناهان توبه کنید که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است
● مرضيه علمدار .ب - تفسیر نور استاد خرمدل ای کسانی که ایمان آورده‌اید ! از بسیاری از گمانها بپرهیزید ، که برخی از گمانها گناه است ، و جاسوسی و پرده‌دری نکنید ، و یکی از دیگری غیبت ننماید ؛ آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد ؟ به یقین همه شما از مرده‌خواری بدتان می‌آید ( و از آن بیزارید ، غیبت نیز چنین است و از آن بپرهیزید و ) از خدا پروا کنید ، بی‌گمان خداوند بس توبه‌پذیر و مهربان است .
تفسیر ها:
» تفسیر المیزان - خلاصه (یا ایها الذین امنوا اجتنبوا کثیرا من االظن ان بعض الظن اثم و لاتجسسوا ولا یغتب بعضکم بعضا ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا فکرهتموه واتقوا الله ان الله تواب رحیم ): (ای کسانی که ایمان آورده اید از بسیاری از گمانهادوری کنید، همانا بعضی از گمانها گناه است و از عیوب مردم تجسس نکنید و پشت سریکدیگر غیبت ننمائید، آیا یکی از شما هست که دوست بدارد، گوشت برادر مرده خودرا بخورد؟ قطعا از این کار کراهت دارید و از خدا پروا کنید همانا خداوند توبه پذیرمهربان است )مراد از گمانی که در این آیه نهی شده گمان بد و سوءظن است وگرنه در مورد گمان خوب سفارش شده است همچنانکه می فرماید (لولا اذ سمعتموه ظن المؤمنون والمؤمنات بانفسهم خیرا(47) چرا مؤمنان وقتی تهمتها را می شنوند به یکدیگر حسن ظن نمی ورزند؟)و مراد از اجتناب از سوءظن اجتناب از پذیرفتن و تلقی آنست (چون خود گمان وظن نوعی ادراک نفسانی است که انسان نمی تواند مانع آن شود) به همین دلیل هم فرمودبعضی از گمانها گناه است ، یعنی سوءظنی که انسان به آن ترتیب اثر دهد و به شخص مظنون تهمت زده یا توهین کند، گناه محسوب می شود.و اینکه فرمود (کثیرا من الظن ) برای اشاره به این است که گناه ظن سوء فی نفسه زیاداست و شاید هم می خواسته بفهماند که از بسیاری از مظنه ها اجتناب کنید، چه آنهایی که می دانید گناه است و چه آنهایی که نمی دانید، تا نتیجتا یقین بیابید که از ظن گناه و سوءاجتناب کرده اید. در ادامه اهل ایمان را از تجسس و تفحص در امور پنهانی مردم بازمی دارد، یعنی می خواهد بفرماید، ای اهل ایمان عیوب مسلمانان را پی جویی وتفحص نکنید و اموری را که صاحبش مایل است مخفی بماند، فاش نسازید.سپس مردم را از غیبت یکدیگر نهی می کند، و غیبت یعنی اینکه در غیاب شخصی چیزی بگوییم که وجدان ما، ما را از آن نهی می کند و یا چیزی بگوییم که اگر آن فرد،آن را بشنود ناراحت می شود و علت نهی از غیبت آنست که اگر جو غیبت در جامعه حاکم شود، امنیت ارتباطات زایل می شود و عمل غیبت مانند خوره ایست که در بدن جامعه راه می یابد و اعضای آن را یکی پس از دیگری فاسد می سازد تا جائی که به کلی رشته حیات آن قطع شود و غیبت ابطال هویت و شخصیت اجتماعی افرادیست که خودشان حضور ندارند و نمی توانند از خود دفاع کنند و اینکه غیبت را به خوردن گوشت برادر مرده فرد تشبیه نموده به جهت آنست که اولا شخص غیبت شونده برادردینی فرد غیبت کننده است و چون بی خبر است و نمی تواند از خود دفاع کند، مانندشخص مرده است . و در عین حال اگر ما عیب کسی را در حضور او بگوئیم می تواندخودش اتهام را از خود برطرف کند همانطور که اگر بدن شخص زنده ای آسیبی ببیندمی تواند آن را ترمیم کند، اما شخصی که حضور ندارد و ما عیب او را بگوییم ، مانند این است که به اعضای بدن مرده ای آسیب بزنیم و بدیهی است که بدن مرده قادر به ترمیم وجبران آن آسیب نیست .و این مثالی که قرآن می زند امری ثابت و محقق است چون هرگز هیچ کس راضی نمی شود که گوشت برادر مرده اش را بخورد و کراهت از این امر، مسأله ای محقق وقطعی است به همین صورت غیبت سایر مؤمنان نیز باید مورد نفرت و کراهت انسان باشد.و در مقام تأکید نهی می فرماید: از خدا بترسید و پروا داشته باشید از اینکه مرتکب سوءظن و غیبت و سایر گناهان شوید و در عین حال اگر تاکنون مرتکب این اعمال شده اید، اکنون توبه کنید و دست بردارید، چون خدا بسیار توبه پذیر(48) است و نسبت به بندگان تائبش لطف و مهربانی دارد و آنها را می بخشد.
برگزیده تفسیر نمونه شأن نزول:
مفسران نقل کردهاند: جمله «وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً» در باره دو نفر از اصحاب رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله است که رفیقشان «سلمان» را غیبت کردند، زیرا او را خدمت پیامبر فرستاده بودند تا غذائى براى آنها بیاورد، پیامبر سلمان را سراغ «اسامة بن زید» که مسؤول «بیت المال» بود فرستاد.
«اسامه» گفت: الآن چیزى ندارم، آن دو نفر از «اسامه» غیبت کردند و گفتند:
او بخل ورزیده و در باره «سلمان» گفتند: اگر او را به سراغ چاه سمیحه (که چاه پر آبى بود) بفرستیم آب آن فروکش خواهد کرد! سپس خودشان به راه افتادند تا نزد «اسامه» بیایند، و در باره موضوع کار خود تجسس کنند.
پیامبر صلّى اللّه علیه و اله فرمود: من آثار خوردن گوشت را در دهان شما مىبینم.
عرض کردند: اى رسول خدا ما امروز مطلقا گوشت نخوردهایم! فرمود: آرى گوشت «سلمان» و «اسامه» را مىخوردید.
آیه نازل شد و مسلمانان را از غیبت نهى کرد.
تفسیر:
در این آیه نیز در زمینه مسائل اخلاقى اجتماعى سه حکم اسلامى به ترتیب: اجتناب از گمان بد، تجسس و غیبت، بیان شده است.
نخست مىفرماید: «اى کسانى که ایمان آورده‌اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است»! (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ).
منظور از این نهى، نهى از ترتیب آثار است. یعنى هر گاه گمان بدى نسبت به مسلمانى در ذهن شما پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنایى به آن نکنید، طرز رفتار خود را دگرگون نسازید و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهید.
لذا در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مىتوانى محمل نیکى براى آن بیابى! سپس در دستور بعد مسأله «نهى از تجسس» را مطرح کرده، مىفرماید:
«و (هرگز در کار دیگران) تجسس نکنید» (وَ لا تَجَسَّسُوا).
و بالاخره در سومین و آخرین دستور- که در حقیقت معلول و نتیجه دو برنامه قبل است- مىفرماید: «و هیچ یکى از شما دیگرى را غیبت نکند» (وَ لا یَغْتَبْ بَعْضُکُمْ بَعْضاً).
و به این ترتیب گمان بد سر چشمه تجسس، و تجسس موجب افشاى عیوب و اسرار پنهانى، و آگاهى بر این امور سبب غیبت مىشود که اسلام از معلول و علت همگى نهى کرده است.
سپس براى این که قبح و زشتى این عمل را کاملا مجسم کند آن را در ضمن یک مثال گویا ریخته، مىگوید: «آیا کسى از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد»؟! (أَ یُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَنْ یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتاً).
به یقین «همه شما از این امر کراهت دارید» (فَکَرِهْتُمُوهُ).
آرى آبروى برادر مسلمان همچون گوشت تن اوست، و ریختن این آبرو به وسیله غیبت و افشاى اسرار پنهانى همچون خوردن گوشت تن اوست، و تعبیر به «میتا» به خاطر آن است که «غیبت» در غیاب افراد صورت مىگیرد، که همچون مردگان قادر بر دفاع از خویشتن نیستند.
و این ناجوانمردانهترین ستمى است که ممکن است انسان در باره برادر خود روا دارد.
و از آنجا که ممکن است افرادى آلوده به بعضى از این گناهان سه گانه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران برآیند در پایان آیه راه را به روى آنها گشوده، مىفرماید: «و تقواى الهى، پیشه کنید (و از خدا بترسید) که خداوند بسیار توبه پذیر و مهربان است» (وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِیمٌ).
نخست باید روح تقوا و خدا ترسى زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهى شامل حال انسان شود.
نکته ها:
● غیبت و خوردن گوشت فرد مرده - محمدامين احمدي فقيه بسم الله الرحمن الرحیم
دلائل متعدّدى براى این تشبیه قرآن بیان شده است:
1- مُرده، روح ندارد تا از خود دفاع کند و شخصى هم که مورد غیبت قرار مى گیرد، حضور ندارد تا از خود دفاع کند. 2- غیبت، ریختن آبرو است و آبرو که رفت، قابل جبران نیست.
همان گونه که گوشت مرده، اگر کنده شود، قابل جبران نیست. اگر مالى گم شود، قابل جبران است امّا آبرو که رفت، دیگر جبرانش شبیه محال است و تفاوتى هم نم ىکند که به قصد جدّى باشد یا از روى شوخى و مزاح، زیرا در هر دو صورت، آبروى طرف مى ریزد. 3- گوشت به تدریج رشد م ىکند ولى یکباره خورده مى شود، آبرو هم به تدریج پیدا مى شود ولى غیبت کننده یک مرتبه آن را مى ریزد. انسان سالها زحمت کشیده تا وجهه و آبرویى کسب کرده است و شما با غیبت کردن، نتیجه زحمات او را نابود مى کنید.
● مذمت غیبت - عبد بائس در قرآن نسبت به حسن ظن سفارش شده است ، ولى از گمان بد نسبت به مسلمین نهى گردیده است . مثلاً در سوره نور مى خوانیم : (لولا اِذ سَمِعتُموه ظَنّ المؤ منونَ و المؤ منات باَنفسِهم خَیراً) چرا درباره بعضى شنیده ها حسن ظن ندارید؟
همان گونه که در آیه نهم این سوره براى امنیّت و حفظ جان مردم ، همه مسلمانان را مسئول مبارزه با یاغى دانست ، این آیه نیز براى امنیّت و حفظ آبروى مردم سوءظن ، تجسّس و غیبت را حرام کرده است .
امروز تمام حقوق دانان جهان از حقوق بشر حرف مى زنند، ولى اسلام به هزاران مسئله توجّه دارد که حقوقدانان از آن غافلند. چنانکه غیبت را ضربه به حقوق بشرى مى داند.
هیچ گناهى مثل غیبت به درّندگى بى رحمانه تشبیه نشده است . آرى ، گرگ نیز نسبت به گرگ این کار را نمى کند!
و لیس الذِّئبُ یاکل لَحمَ ذِئب و یَاءکلُ بَعضُنا بَعضا عَیانا سؤ ال : چرا به خاطر یک لحظه غیبت کردن ، عبادات چند ساله انسان محو مى شود؟ آیا این نوع کیفر عادلانه است ؟
پاسخ : همان گونه که غیبت کننده در یک لحظه با غیبت آبروئى که سال ها بدست آمده را مى ریزد، خداوند هم عباداتى که او سال ها بدست آورده را از بین مى برد.
بنابراین محو عبادات چند ساله ، یک کیفر عادلانه و به اصطلاح مقابله به مثل است .
پیامها:
● پیام قرانی - مهدي اسدي غیبت کردن با تقوای الهی که در وجود هر انسانی می باشد سازگاری ندارد و در واقع غیبت کردن نوعی از بین بردن آبروی انسان میباشد.چون در این آیه مرده از خود نمیتواند دفاع کند شخصی هم که مورد غیبت می باشد قدرت دفاع کردن از خود را ندارد چون که حاضر نیست.
● قطعا بعضی از گمانها گناه است - مسعود ورزيده
إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ (الحجرات/١٢)
قطعا بعضی از گمانها گناه است
در این آیه نخست مى فرماید: ((اى کسانى که ایمان آورده اید! از بسیارى از گمانها بپرهیزید، چرا که بعضى از گمانها گناه است ))! (یا ایها الذین آمنوا اجتنبوا کثیرا من الظن ان بعض الظن اثم ).
منظور از ((کثیرا من الظن )) گمانهاى بد است که نسبت به گمانهاى
خوب در میان مردم بیشتر است لذا از آن تعبیر به کثیر شده و گرنه ((حسن ظن و گمان خیر)) نه تنها ممنوع نیست بلکه مستحسن است ، چنانکه قرآن مجید در آیه 12 سوره نور مى فرماید: لو لا اذ سمعتموه ظن المؤ منون و المؤ منات بانفسهم خیرا: ((چرا هنگامى که آن نسبت ناروا را شنیدید مردان و زنان باایمان نسبت به خود (و کسى که همچون خود آنها بود) گمان خیر نبردند))؟!
قابل توجه اینکه : نهى از ((کثیرى )) از گمانها شده ، ولى در مقام تعلیل مى گوید زیرا ((بعضى )) از گمانها گناه است این تفاوت تعبیر ممکن است از این جهت باشد که گمانهاى بد بعضى مطابق واقع است ، و بعضى مخالف واقع ، آنکه مخالف واقع است مسلما گناه است ، و لذا تعبیر به ((ان بعض الظن اثم )) شده است ، بنابراین وجود همین گناه کافى است که از همه بپرهیزد.
در اینجا این سؤ ال مطرح مى شود که گمان بد و خوب غالبا اختیارى نیست ، یعنى بر اثر یک سلسله مقدمات که از اختیار انسان بیرون است در ذهن منعکس مى شود، بنابراین چگونه مى شود از آن نهى کرد؟!
1-منظور از این نهى ، نهى از ترتیب آثار است ، یعنى هر گاه گمان بدى نسبت به مسلمانى در ذهن شما پیدا شد، در عمل کوچکترین اعتنائى به آن نکنید، طرز رفتار خود را دگرگون نسازید، و مناسبات خود را با طرف تغییر ندهید، بنابراین آنچه گناه است ترتیب اثر دادن به گمان بد مى باشد.
لذا در حدیثى از پیغمبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله ) مى خوانیم : ثلاث فى المؤ من لا یستحسن ، و له منهن مخرج ، فمخرجه من سوءالظن ان لا یحققه : ((سه چیز است که وجود آن در مؤ من پسندیده نیست ، و راه فرار دارد، از جمله سوءظن است که راه فرارش این است که به آن جامه عمل نپوشاند)).
2-انسان مى تواند با تفکر روى مسائل مختلفى ، گمان بد را در بسیارى از موارد از خود دور سازد، به این ترتیب که در راههاى حمل بر صحت بیندیشد و احتمالات صحیحى را که در مورد آن عمل وجود دارد در ذهن خود مجسم سازد و تدریجا بر گمان بد غلبه کند.
بنابراین گمان بد چیزى نیست که همیشه از اختیار آدمى بیرون باشد.
لذا در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن ، تا دلیلى برخلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مى توانى محمل نیکى براى آن بیابى ، قال اءمیرالمؤ منین (علیه السلام ): ضع امر اخیک على احسنه حتى یاتیک ما یقلبک منه . و لا تظنن بکلمة خرجت من اخیک سوء و انت تجدلها فى الخیر محملا.
به هر حال این دستور اسلامى یکى از جامعترین و حساب شده ترین دستورها در زمینه روابط اجتماعى انسانها است ، که مساءله امنیت را به طور کامل در جامعه تضمین مى کند. که شرح آن در بحث نکات خواهد آمد.
سپس در دستور بعد مساءله ((نهى از تجسس )) را مطرح کرده ، مى فرماید: ((و هرگز در کار دیگران تجسس نکنید)) (و لا تجسسوا).
((تجسس )) و ((تحسس )) هر دو به معنى جستجوگرى است ولى اولى معمولا در امور نامطلوب مى آید، و دومى غالبا در امر خیر، چنانکه یعقوب به فرزندانش دستور مى دهد: یا بنى اذهبوا فتحسسوا من یوسف و اخیه : ((اى فرزندان من ! بروید و از (گمشده من ) یوسف و برادرش جستجو کنید)) (یوسف - 87).
در حقیقت گمان بد عاملى است براى جستجوگرى ، و جستجوگرى عاملى است براى کشف اسرار و رازهاى نهانى مردم ، و اسلام هرگز اجازه نمى دهد که رازهاى خصوصى آنها فاش شود.
و به تعبیر دیگر اسلام مى خواهد مردم در زندگى خصوصى خود از هر نظر در امنیت باشند. بدیهى است اگر اجازه داده شود هر کس به جستجوگرى درباره دیگران برخیزد حیثیت و آبروى مردم بر باد مى رود، و جهنمى به وجود مى آید که همه افراد اجتماع در آن معذب خواهند بود.
البته این دستور منافاتى با وجود دستگاههاى اطلاعاتى در حکومت اسلامى براى مبارزه با توطئه ها نخواهد داشت ولى این بدان معنى نیست که این دستگاهها حق دارند در زندگى خصوصى مردم جستجوگرى کنند چنانکه به خواست خدا شرح داده خواهد شد.
و بالاخره در سومین و آخرین دستور که در حقیقت معلول و نتیجه دو برنامه قبل است مى فرماید: ((هیچکدام از شما دیگرى را غیبت نکند)) (و لا یغتب بعضکم بعضا).
و به این ترتیب گمان بد سرچشمه تجسس ، و تجسس موجب افشاى عیوب و اسرار پنهانى ، و آگاهى بر این امور سبب غیبت مى شود که اسلام از معلول و علت همگى نهى کرده است .
سپس براى اینکه قبح و زشتى این عمل را کاملا مجسم کند آن را در ضمن یک مثال گویا ریخته ، مى گوید: ((آیا هیچ یک از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد))؟! (ایحب احدکم ان یاکل لحم اخیه میتا).
((به یقین همه شما از این امر کراهت دارید)) (فکرهتموه ).
آرى آبروى برادر مسلمان همچون گوشت تن او است ، و ریختن این آبرو به وسیله غیبت و افشاى اسرار پنهانى همچون خوردن گوشت تن او است ،
و تعبیر به ((مرده )) به خاطر آن است که ((غیبت )) در غیاب افراد صورت مى گیرد، که همچون مردگان قادر بر دفاع از خویشتن نیستند.
و این ناجوانمردانه ترین ستمى است که ممکن است انسان درباره برادر خود روا دارد.
آرى این تشبیه بیانگر زشتى فوق العاده غیبت و گناه عظیم آن است
در روایات اسلامى - چنانکه خواهد آمد - نیز اهمیت فوق العاده اى به مساءله ((غیبت )) داده شده است ، و کمتر گناهى است که مجازات آن از نظر اسلام تا این حد سنگین باشد.
و از آنجا که ممکن است افرادى آلوده به بعضى از این گناهان سه گانه باشند و با شنیدن این آیات متنبه شوند، و در صدد جبران بر آیند در پایان آیه راه را به روى آنها گشوده ، مى فرماید: ((تقواى الهى ، پیشه کنید و از خدا بترسید که خداوند توبه پذیر و مهربان است )) (و اتقوا الله ان الله تواب رحیم ).
نخست باید روح تقوا و خداترسى زنده شود، و به دنبال آن توبه از گناه صورت گیرد، تا لطف و رحمت الهى شامل حال آنها شود.
● پیام هایی از آیه 12 سوره حجرات - عبد بائس 1 ایمان همراه با تعهّد است و هر کس ایمان دارد باید از یک سرى اعمال دورى نماید. (یا ایّها الّذین آمنوا اجتنبوا...) (ایمان ، با سوءظن ، تجسّس از کار مردم و غیبت از آنان سازگار نیست )
2 براى دورى از گناهان حتمى باید از گناهان احتمالى اجتناب کنیم . (چون بسیارى از گمان ها گناه است ، باید از همه گمان هاى بد، دورى کنیم ) (اجتنبوا... انّ بعض الظن اثم )
3 اصل بر اعتماد، سلامتى ، کرامت و برائت انسان است . (انّ بعض الظن اثم )
4 مردم در جامعه اسلامى باید هم در فکر مورد سوءظنِ کسى قرار نگیرند و هم کسى کارشان را تجسس نکند و هم در مجالس آبرویشان ریخته نشود. (بعض الظن اثم ... لاتجسسوا و لایغتب ...)
5 براى نهى از غیبت باید زمینه هاى غیبت را مسدود کرد. (راه ورود به غیبت ، اوّل سوء ظن ، بعد پیگیرى و تجسّس و پس از کشف عیب ، غیبت شروع مى شود، لذا قرآن به همان ترتیب نهى کرده است ) (اجتنبوا کثیرا من الظن ... لاتجسسوا ولا یغتب )
6 گناه گرچه در ظاهر شیرین است ، ولى در دید باطنى و ملکوتى خباثت و تنفّرآور است . (یاءکل لحم اخیه میتاً) (باطن غیبت ، خوردن گوشت مرده است و درباره هیچ گناهى این نوع تعبیر بکار نرفته است )
7 در نهى از منکر از تعبیرات عاطفى استفاده کنیم . (لایغتب ... اءیحبّ احدکم ان یاءکل لحم اخیه )
8 یکى از وسائل آموزش و تربیت ، استفاده از مثال و تمثیل است . (اءیحبّ احدکم ...)
9 تعجّب از کسانى است که دیگران را غیبت مى کنند و یا بدان گوش مى سپارند. (اءیحبّ احدکم ...)
10 غیبت حرام است ، از هر سنّ ونژاد ومقامى که باشد. (((احدکم )) شامل کوچک و بزرگ ، مشهور و گمنام ، عالم و جاهل ، زن و مرد و... مى شود)
11 مردم باایمان برادر وهمخون یکدیگرند. (لحم اخیه )
12 آبروى انسان مثل گوشت بدن او وسیله قوام اوست . (لحم اخیه ...)
13 کافر غیبت ندارد. (چون کافر، برادر مسلمان نیست ) (لحم اخیه )
14 همان گونه که مرده قدرت دفاع از خود را ندارد، شخصى که مورد غیبت است نیز چون حاضر نیست ، قدرت دفاع از خود را ندارد. (میتاً)
15 اگر از بدن زنده قطعه اى جدا شود، امکان پر شدن جاى آن هست ، ولى اگر از مرده اى چیزى کنده شود، جاى آن همچنان خالى مى ماند. آرى ، غیبت ، آبروى مردم را بردن است و آبرو که رفت دیگر جبران نمى شود. (لحم اخیه میتاً)
16 غیبت کردن ، درّندگى است . (یاءکل لحم اخیه میتاً)
17 غیبت کردن ، با تقوى سازگارى ندارد. (لایغتب ... واتّقوا اللّه )
18 در اسلام بن بست وجود ندارد، با توبه مى توان گناه گذشته را جبران کرد. (لایغتب ... ان اللّه توّاب رحیم )
19 عذرپذیرى خدا همراه بارحمت است . (توّاب رحیم )
● گمان بد ممنوع - مرضيه علمدار .ب در روایات دستور داده شده که اعمال برادرت را بر نیکوترین وجه ممکن حمل کن، تا دلیلى بر خلاف آن قائم شود، و هرگز نسبت به سخنى که از برادر مسلمانت صادر شده گمان بد مبر، مادام که مىتوانى محمل نیکى براى آن بیابى
اعراب:
● مرضيه علمدار .ب - تفسیر نور استاد خرمدل « فَکَرِهْتُمُوهُ » : جواب شرط ( إِنْ ) شرطیه است که هم خودش و هم ( قَدْ ) و هم فعل آن محذوف است . تقدیر چنین است : إِنْ عَرَضَ ذلِکَ فَقَدْ کَرِهْتُمُوهُ
ادامه مطلب ....
http://ift.tt/1QyDoDf
منبع:انجمن هاي سياسي مذهبي فرهنگي نورآسمان
تبادل لينك
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر